Dopiero zaczynamy dostrzegać jak głębokie i niebezpieczne są ekonomiczne konsekwencje wojny na Ukrainie.
Interwencja państwa staje się masowa, aby zwiększyć środki wojskowe, ale także umożliwić dostęp do energii, w szczególności ropy i gazu.
Pojęcia wzrostu lub inflacji tracą na znaczeniu w takiej gospodarce.
Z kolei pojęcie bezrobocia ma bardzo specyficzne znaczenie w krajach, w których coraz większy odsetek młodych ludzi zostaje zaciągniętych do strategii wojskowych.
Mając na uwadze ekonomiczne implikacje wojny na Ukrainie, rosnąca rola państwa w gospodarce wojennej służy obecnie trzem celom :
Pierwszy to oczywiście zwiększenie wydatków, aby móc wygrywać operacje wojskowe, lub przynajmniej pokazać siłę interwencyjną zdolną do odstraszania wrogich armii.
Ten pierwszy cel na nowo definiuje gospodarkę jako instrument potęgi militarnej, który jest tak stary jak istnienie państw.
Światowe wydatki wojskowe, które w latach 90. okresowo spadły, od 2000 r. stale rosną i sięgają obecnie 2,3 bln dolarów.
Udział państw w światowych wydatkach na zbrojenia w 2021 r. wyglądał następująco:
- Stany Zjednoczone odpowiadały za 38% światowych wydatków wojskowych, przeznaczonych na badania i rozwój i produkcję sprzętu wojennego;
- Chiny odpowiadały za 14% światowych wydatków na wojsko;
- Wielka Brytania wydawała 3,2 proc.;
- Rosja przeznaczyła na zbrojenia 3,1proc.;
- Francja i Niemcy po 2,7 proc.
Charakter tych wydatków jest różny w poszczególnych krajach. Niektórzy na przykład utrzymują arsenał nuklearny lub inwestują w badania.
Drugim celem interwencji państwa jest osłabienie ekonomiczne przeciwnika w celu zmniejszenia jego zdolności interwencyjnych.
Europejskie embargo na ropę i gaz ma zmniejszyć środki Rosji na pokrycie wydatków wojskowych. Przychody ze sprzedaży węglowodorów stanowią blisko 40% rosyjskiego budżetu państwa. Wysokie ceny energii powodują, że Rosja doświadcza nadzwyczajnych dochodów ze sprzedaży ropy i gazu, nawet przy ograniczanym imporcie europejskim. Saldo rosyjskich obrotów bieżących, które w 2020 r. stanowiło 2%, według pierwszych szacunków zostało pomnożone przez 3 w 2021 r. i nadal w 2022 wykazywało dużą nadwyżkę.
Trzeci – to trzymanie poparcia ludności dla wyborów politycznych. W krajach, które nie produkują węglowodorów, rządy próbują wprowadzać ograniczenia wzrostu cen energii czy czasowe zamrożenie ceny gazu by wesprzeć siłę nabywczą gospodarstw domowych i zyskać sympatię wyborców.
Jakie są konsekwencje tych trzech sposobów nietypowej integracji państwa w gospodarce wojennej?
Głównym z nich jest mniejsze znaczenie mechanizmów rynkowych.
Zamrożenie cen energii to dobra wiadomość dla gospodarstw domowych, które będą kupować tańszy gaz i energię elektryczną. Jeśli jednak ceny te pozostaną wysokie, a sam rynek nie wymusi redukcji popytu, to konieczne będą tzw. ceny regulowane. Przy cenach regulowanych popyt ze strony gospodarstw domowych i przedsiębiorstw może nadal pozostać wysoki przewyższając podaż. Nierównowaga ekonomiczna jest tutaj nierównowagą fizyczną: nie będzie wówczas wystarczającej ilości gazu dla wszystkich odbiorców po ustalonej cenie.
Jak więc będzie alokowana energia w tak regulowanej przez rządy gospodarce?
Państwo będzie musiało wprowadzić mechanizm racjonowania i zdecydować o alokacji kwot dla strategicznych firm a nawet określić dopuszczalną konsumpcję gospodarstw domowych.
Ekonomiści i stratedzy rynków energetycznych dokonali już oceny ekonomicznych skutków europejskiego embarga na rosyjski gaz. Wszyscy są zgodni, że w najbliższych latach należy spodziewać się bardzo wysokiego wzrostu cen węglowodorów i energii elektrycznej – realne jest podwojenie, a nawet pięciokrotna podwyżka. Taki wzrost może być mocno szkodliwy, bo uderzy w najbiedniejsze gospodarstwa domowe, które zużywają relatywnie więcej energii.
Reasumując, gospodarka wojenna to gospodarka z częściowym zawieszeniem mechanizmów cenowych, gdzie wzrost nie jest już wskaźnikiem efektywności ekonomicznej i gdzie wreszcie wartości ekonomiczne są przekształcane na wartości polityczne.